ខេត្តមណ្ឌលគិរី ត្រូវបានបង្កើតឡើងក្នុងឆ្នាំ១៩៦១ ដោយ ព្រះករុណាព្រះបាទសម្ដេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ ព្រះមហាវរក្សត្រ ព្រះវររាជបិតា ឯករាជ្យ បូរណ ភាពទឹកដី និងឯកភាពជាតិខ្មែរ ព្រះបរមតរនកោដ្ឋ ដោយមានស្រុកចំនួន ០៣ គឺ ស្រុកកោះញែក ស្រុកច្បារ និងស្រុកអូររាំង។
បច្ចុប្បន្ន ខេត្តមណ្ឌលគីរី គឺជាខេត្តស្ថិតនៅភាគខាងកើតប្រទេសកម្ពុជា (ភូមិភាគឦសាន) ដែលមានផ្ទៃដីធំជាងគេ តែមានប្រជាជនតិចជាងគេ និងមានទីរួមខេត្តឈ្មោះក្រុងសែនមនោរម្យ។ ខេត្តមណ្ឌលគីរីជាតំបន់ទេសចរណ៏ធម្មជាតិធំមួយនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលមានតំបន់ទេសចរណ៏ធម្មជាតិជាច្រើនដូចជាទឹកជ្រោះប្រកបដោយហ្វូងមច្ឆាជាច្រើនប្រភេទ ព្រមទាំងរុក្ខជាតិ សត្វព្រៃ ព្រៃកោងកាង និងភ្នំតូចធំជាច្រើន។
# ទីតាំងភូមិសាស្រ្ត
ខេត្តមណ្ឌលគីរីជាខេត្តមួយដែលសិ្ថតនៅភូមិភាគឦសាននៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលមានព្រំប្រទល់ខាងកើតជាប់នឹង ប្រទេស វៀតណាមខាងជើងជាប់នឹង ខេត្តរតនគីរី ខាងជើងឈាងខាងលិចជាប់នឹង ខេត្តស្ទឹងត្រែងខាងលិចជាប់នឹងខេត្តក្រចេះ ហើយមានចំងាយ ៣៨០គីឡូម៉ែត្រ ពីរាជធានីភ្នំពេញ ដោយធ្វើដំណើរតាមផ្លូវជាតិលេខ៨ ៧ និង៧៦ដោយឆ្លងកាត់តាមខេត្តកណ្ដាល ព្រៃវែង ត្បូងឃ្មុំកំពង់ចាម និងក្រចេះ ផ្លូវដែលអាចធ្វើដំណើរទៅដល់ខេត្តមណ្ឌលគីរី បានមានផ្លូវគោក និងផ្លូវអាកាស បើយើង ធ្វើដំណើរតាមផ្លូវគោកយើងនិងឃើញថាកំណាត់ផ្លូវពី ភ្នំពេញទៅមណ្ឌលគិរី ជាផ្លូវ កៅស៊ូដែលផ្តល់នូវលក្ខណះងាយស្រួលក្នុងការធ្វើដំណើរ ។ ខេត្តនេះមានអាកាសធាតុខុសពីខេត្តផេ្សងៗទៀតនៅកម្ពុជា ដោយនៅក្នុងរដូវក្តៅ សីតុណ្ហភាពចាប់ពី ២៧°C ទៅ ៣១°C ដែលអាចចុះត្រជាក់នៅពេលយប់ ខេត្តមណ្ឌលគីរីជាតំបន់ទេសចរណ៏ធម្មជាតិ ធំមួយនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលមានតំបន់ទេសចរណ៏ធម្មជាតិជាច្រើនដូចជា ទឹកជ្រោះប្រកបដោយហ្វូងមច្ឆា ជាច្រើនប្រភេទ ព្រមទាំង រុក្ខជាតិ សត្វព្រៃ ព្រៃកោងកាង និងភ្នំតូច ធំ ជាច្រើន។
# ភូមិ និងស្រុក
ខេត្តមណ្ឌលគិរី មានចំនួន ៤ស្រុក ១៧ឃុំ និង ៩២ភូមិ÷ ដែលរួមមាន ស្រុកកែវសីមា ស្រុកកោះញែក ស្រុកអូររាំង ស្រុកពេជ្រាដា ក្រុងសែនមនោរម្យ ។ ភូមិ មានដូចជា៖ ភូមិ ពូលុង 10 គម (15នាទី) ពី សែនមនោរម្យ ភូមិ ពូទ្រូ 20 គម (មួយម៉ោង) ពី សែនមនោរម្យ ភូមិ ពូត្រាង 8 គម (30នាទី) ពី សែនមនោរម្យ និង ជាទីតាំង ដែលហ្វូងដំរី ធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ ។
#តំបន់ទេសចរណ៍សំខាន់
បើតាមមន្រ្តីមន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្ត នៅខេត្តមណ្ឌលគិរីមានតំបន់ទេសចរណ៍ជាង ១០០ កន្លែងតាមស្រុកក្រុងទាំង ៥ ។ តំបន់ទេសចរណ៍ខ្លះមានឈ្មោះប្លែកៗតាមសំនៀងជនជាតិដើមភាគតិច៖
១/ស្រុកពេជ្រាដា
-ភ្នំណាមលៀរ
-ភ្នំលុប្រាណ
-ភ្នំមូសរលុង
-ទឹកជ្រោះអូរតាំកន
-ទឹកជ្រោះ ៧ ជាន់
-រមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ធម្មជាតិចំណុចអូរប៉ុលក្រោម (ពាមអូរឆែល)
-ទឹកជ្រោះអូរផ្លាយលើ
-ទឹកជ្រោះអូរផ្លាយក្រោម (លែងអែល)
-ទឹកជ្រោះលែងប៉ាឡុង
-ភ្នំអូរទេ
-អូរផ្លាយ (លែងឆាល)
-អូរប៉ុល (លែងរ៉ាទើយ)
-លុទ្រូង
-អូរងេះ
-ទាកទោល (ទឹកស័ក្ដិសិទ្ធិ)
-ទឹកធ្លាក់ម៉ុមតាល់
-ត្រពាំងក្អើម
-ទឹកជ្រោះប៊ូស្រា
២/ក្រុងសែនមនោរម្យ
-មជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ជនជាតិដើមភាគតិចភ្នំដោះក្រមុំ
-ទឹកជ្រោះអូត្រា
-ជ្រៃយូស
-ទឹកជ្រោះដំណាក់ស្តេច (ទឹកជ្រោះមនោរម្យ)
-ព្រះរាជដំណាក់
-ទឹកជ្រោះ (ក្រោយមន្ទីរសាធារណការ)
-ទឹកជ្រោះលែងពោកប្រេះ (ហៅទឹកជ្រោះក្បាលព្រះ)
-ទឹកជ្រោះអូរឆ្វេង
-ទឹកជ្រោះលេងទូវ
-ភ្នំបាយឆៅ
-ចម្ការស្រល់
៣/ស្រុកអូររាំង
-ទឹកធ្លាក់លែងរណេល
-ទឹកធ្លាក់លែងកាប៉ារ
-ទឹកធ្លាក់លែងណុត
-ទឹកធ្លាក់លែងឆុល
-ទឹកធ្លាក់លែងហូវ
-ទឹកធ្លាក់លែងព្លូម
-ទឹកធ្លាក់លែងពុរកនក្រង់ជាំងដាំដែក
-ទឹកធ្លាក់លែងទ្រីង
-ទឹកធ្លាក់លែងបួង
-ទឹកធ្លាក់លែងរទូង
-ទឹកធ្លាក់លែងប៉ែល
-ទឹកធ្លាក់លែងគុល
-ទឹកធ្លាក់លែងង៉ល់
-ទឹកធ្លាក់លែងតុងនុំ
-ទឹកធ្លាក់លែងចូញ
-ទឹកធ្លាក់លែងតុង
-ទឹកធ្លាក់លែងង្លែក
-ទឹកធ្លាក់លែងប៉ង
-ទឹកធ្លាក់លែងតាំព្រះ
-ទឹកធ្លាកលែងឈឺបឺយ
-ទឹកធ្លាក់លែងចាស់លែងចាំង
-ទឹកធ្លាក់លែកប្រាក់ (ទឹកធ្លាក់កក្ងោក)
-ភ្នំយោកយៅ (ភ្នំខ្លា)
-ភ្នំណល់ទឺត
-ភ្នំចុតម្លុង
-ភ្នំរតាប់
-ភ្នំឡាវវ័ក
-ភ្នំកុងក្លែ
-ភ្នំអូមត្រូន
-ភ្នំគង់ក្វាច់
-ទឹកធ្លាក់លែងរ៉ាពូព្រៃ
-ទឹកធ្លាក់លែងច្យាក់រ៉ាឆាន
-ទឹកធ្លាក់លែងគ្លឺ
-ទឹកធ្លាក់លែងអូរឈឹង
-ទឹកធ្លាក់លែងត្រាង
-ភ្នំដាញ
-ភ្នំគង់ក្លេល
-ភ្នំស្រេះចត
-ទឹកជ្រោះជ្រៃធំ
-អណ្តូងស្នេហ៍
-ទឹកជ្រោះ ៧ ជាន់
-ទឹកជ្រោះលែងអងលែងឃិន
-ទឹកធ្លាក់លែងត្រង
-ទឹកជ្រោះរមនា១
-ទឹកជ្រោះរមនា២
-យោគត្រាច់ត្រាយ (ភ្នំត្រាច់ត្រាយ)
-ភ្នំរលូវឆែ
-ទឹកធ្លាក់លែងកៃ
-ទឹកធ្លាក់អូរតាវ
-ទឹកធ្លាក់ត្រង
-ទឹកជ្រោះលែងម្ហក់
-ទឹកធ្លាក់លែងកាវ
-ទឹកធ្លាក់លែងក្រេង
-ទឹកធ្លាក់លែងប៉ាល់ទោក
-តំបន់ទេសចរណ៍សត្វទោចភ្នំព្រឹក
-ទឹកធ្លាក់លែងម្រើវ
-ទឹកធ្លាក់លែងកក់
-ភ្នំបារាំងសុង
-ភ្នំគង់រញូង
៤/ ស្រុកកោះញែក
-កោះខ្សាច់ទន្លេស្រែពក
-ជួរថ្មទឹកហូរកៃសាន់
-ជួរថ្មទឹកហូរទន្លេម្រោច
-កោះញ្ញាប៉ក្នុងទន្លេស្រែពក
-តំបន់អេកូទេសចរណ៍ម្រើច
-ទ្វារទឹកទំនប់អូរប្រង
-មជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ភ្នំក្រោល
-ទំនប់អូរយេះ
-តំបន់ទេសចរណ៍ធម្មជាតិភ្នំណាមរ៉ាម
-តំបន់ទេសចរណ៍ភ្នំក្អូន
-ទំនប់អូរណំ
-តំបន់ទេសចរណ៍ភ្នំ បាក់ខែង
៥/ស្រុកកែវសីមា
-ភ្នំកែវសីមា
-អូរហុច
-ទឹកធ្លាក់ស្រែប្រាវ
-ទឹកជ្រោះអូរតាំងឡាំង
-តំបន់ហ្កាទី
ក្រៅពីតំបន់ទេសចរណ៍ជាង ១០០ កន្លែងទាំងនេះ មណ្ឌលគិរី ដែលជាដែនដីដែលអំណោយផលត្រង់លើទេសភាពព្រៃភ្នំស្រស់ស្អាតនោះ ខេត្តនេះក៏មានរីហ្សតស្នាក់នៅថ្មីៗជាច្រើនកន្លែងគួរជាទីមនោរម្យ និងស្នាក់កកម្សាន្តផងដែរ។
# ឥស្សរៈជនដែលធ្លាប់ជាចៅហ្វាយ ឬអភិបាលខេត្តមណ្ឌលគិរីក្រោយ ១៩៦១
១. លោក វរៈសេនីយ៍ ខៀវ ប៊ុន ១៩៦១-១៩៦៨ ចាហ្វាយខេត្ត
២. លោក វរៈសេនីយ៍ នូ ថូ ១៩៦៩ ចាហ្វាយខេត្ត
៣. លោក វរៈសេនីយ៍ត្រី ខៀវ ប៊ុន ១៩៧០ ចាហ្វាយខេត្ត
៤. សមាមិត្ត ផាន ឡាំង ១៩៧០-១៩៧៧ ប្រធានតំបន់
៥. សមាមិត្ត នូ សារុន ១៩៧៧-១៩៧៩ ប្រធានតំបន់
៦. លោក ខាំ ងន ១៩៧៩-១៩៨២ ប្រធានគណៈកម្មាធិការប្រជាជនបដិវត្តន៍ខេត្ត
៧. លោក សើម ១៩៧៩-១៩៨២ ប្រធានគណៈកម្មាធិការបច្ចឹមបក្ស
៨. លោក មយ សើយ ១៩៨២-១៩៨៥ ប្រធានគណៈកម្មាធិការប្រជាជនបដិវត្តន៍ខេត្ត
៩. សមាមិត្ត ចាន់ យឿន ១៩៨៣-១៩៩១ ប្រធានគណៈកម្មាធិការប្រជាជនបដិវត្តន៍ខេត្ត
១០. សមាមិត្ត លី សុន ១៩៩១-១៩៩២ ចាហ្វាយខេត្ត(សម័យរដ្ឋកម្ពុជា)
១១. ឯកឧត្តម រ័ត្ន សារ៉េម ១៩៩២-១៩៩៣ ចាហ្វាយខេត្ត(សម័យអុនតាក់)
១២. ឯកឧត្តម ហូ សុខ ១៩៩៣-១៩៩៤ អភិបាលខេត្ត
១៣ ឯកឧត្តម ជុំ ឈាង ធ្នូ ១៩៩៤-១៩៩៩ អភិបាលខេត្ត
១៤. ឯកឧត្តម ឆោម ប៊ុនខន ១៩៩៩ អភិបាលខេត្ត
១៥. ឯកឧត្តម តោ សឿត ២០០០-២០០៤ អភិបាលខេត្ត
១៦. ឯកឧត្តម ធូ សុន ២០០៤-២០០៧ អភិបាលខេត្ត
១៧. ឯកឧត្តម ឡាយ សុខា ២០០៧-២០០៩ អភិបាលខេត្ត
១៨. ឯកឧត្តម ចាន់ យឿន ២០០៩-២០១៣ អភិបាលខេត្ត
១៩. ឯកឧត្តម អេង ប៊ុនហ៊ាង ២០១៣-២០១៦ អភិបាល នៃគណៈអភិបាលខេត្ត
២០. ឯកឧត្តម ស្វាយ សំអ៊ាង ២០១៦-២០២១ អភិបាល នៃគណៈអភិបាលខេត្ត
២១. ឯកឧត្តម ថង សាវុន ២០២១-បច្ចុប្បន្ន អភិបាល នៃគណៈអភិបាលខេត្ត ៕